ریحان نیوز – به گزارش جهان صنعت نیوز: با اینکه حرکت‌هایی در دهه ۷۰ و بعد از آن آغاز شده، اما به اعتقاد کارشناسان این فعالیت‌ها چندان مشهود و ملموس نبوده است.این مهم باعث شده در حالی که تجارت بازار سنگ‌های نیمه‌قیمتی و قیمتی در جهان ارقام ۷۰۰ تا ۹۰۰ میلیارد دلاری را به خود اختصاص داده، اما کشورمان تاکنون سهم مناسبی از این بازار نداشته و از اشتغال آن به نحو شایسته‌ای برخوردار نبوده است.
سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در کل تحت عنوان گهرسنگ‌ها شناخته می‌شوند. با توجه به جذابیتی که این دسته از سنگ‌ها در داخل و خارج از کشور دارند، درنتیجه می‌توانند بازار خوبی داشته باشند. البته آمار واردات و صادرات این نوع از سنگ‌ها چندان شفاف نیست؛ چراکه گاهی این نوع سنگ‌ها به‌صورت خام به خارج از کشور قاچاق و محصولات فرآوری آن به‌شکل غیررسمی وارد کشور شده است.
آمارها حاکی از آن است که امروز میزان اشتغال در بخش گوهرسنگ‌ها بیش از۱۵۰ هزار نفر است، اما برآورد می‌شود که در قالب برنامه پنج‌ساله هفتم نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر در این زمینه مشغول به کار می‌شوند. بخش زیادی از اشتغالزایی در این بخش به‌وسیله اجرای برنامه‌هایی است که به عنوان رونق مشاغل خانگی، ایجاد کارگاه‌های کوچک، بازارچه‌های خرید و فروش تراش در استان‌ها محقق می‌شود. با توجه به این مهم و دغدغه اشتغال در کشور توجه به رونق سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی کلیدی است.
تراش گوهرسنگ‌ها و بستری در قالب مشاغل خانگی
به گزارش ایرنا، صنعت گوهر سنگ امروز به منبع درآمد بالایی برای بسیاری از کشورها تبدیل شده است، به‌ویژه هند و تایلند دو کشور شاخص محسوب می‌شوند که درآمد میلیاردی از این محل و اشتغال وسیع آن دارند. اکنون که دولت به توسعه اشتغال می‌اندیشد، یکی از راهبردها گسترش مشاغل خانگی درآمدزا و صادرات‌محور است.
پیش از این رهبر معظم انقلاب هم در دیدار اعضای هیات دولت بر جلوگیری از خام‌فروشی سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی تاکید داشتند. طرح این موضوع نشانه اهمیت این حوزه در ایجاد ارزش‌افزوده برای کشور محسوب می‌شود.
واقعیت اینکه سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) در دولت دوازدهم به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته و علاوه بر هماهنگی با سایر سازمان‌های ذی‌ربط دولتی و بخش خصوصی، نسبت به برنامه راهبردی مبادرت ورزیده تا بستر توسعه این صنعت را هموار کند.
امروز ایمیدرو به عنوان یک سازمان توسعه‌ای سیاست جلوگیری از خام‌فروشی را در قالب اهداف کلان دنبال می‌کند و بر این پایه برنامه تراش گوهرسنگ‌ها در قالب بازارچه‌های تخصصی که بستری برای تولید، فروش و صادرات است را مورد توجه قرار داده است.
ستاد سنگ و توسعه فرآوری گوهرسنگ‌ها
توسعه صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی با راه‌اندازی کارگروه بهینه‌سازی صنعت گوهرسنگ‌ها از دی ماه سال گذشته آغاز شد. در این ارتباط ستادی در سازمان ایمیدرو شکل گرفت که از کمیته‌های مختلف تشکیل شده تا برنامه‌ها را در این زمینه تا رسیدن به حصول نتیجه پایش کند. صاحبنظران اقتصادی و نمایندگان انجمن‌های تخصصی و دانشگاهی حوزه گوهرسنگ‌ها در ستاد مزبور حضور دارند. از جمله کمیته‌های تخصصی این ستاد آموزش و پژوهش، تامین منابع مالی، بازار و تجارت، اصلاح قوانین، اکتشاف و استخراج و آزمایشگاه مرجع است.
پیش از این ایمیدرو در نخستین گام، با همکاری استانداری و شهرداری اصفهان، در خردادماه امسال بازارچه تخصصی سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی را راه‌اندازی کرد. بازارچه در ساختمان جهان‌نما شهر اصفهان راه‌اندازی شد و سپس در «سرای خیار» واقع در میدان امام علی(ع) شهر اصفهان، بازارچه دیگری در دست اقدام قرار گرفت.
علاوه براین تفاهمنامه همکاری بین ایمیدرو و استانداری خراسان رضوی برای ایجاد بازارچه گوهرسنگ‌ها در شهر مشهد امضا شد. پیش‌بینی شده با عملیاتی شدن مفاد این تفاهمنامه، بهینه‌سازی و توسعه بازار گوهرسنگ‌ها مبتنی بر اصول علمی و تجاری پیاده شود.
استان‌های معدنی بستری برای رونق گوهرسنگ‌ها
بر اساس برنامه‌ریزی‌ها راه‌اندازی پنج بازارچه خرید و فروش سنگ‌های قیمتی، تراش‌خورده و جواهر در اصفهان، مشهد، دوغارون (واقع در خراسان رضوی مرز با افغانستان)، کرمان، همدان و راه‌اندازی پایانه گوهرسنگ‌ها در مرز تایباد مورد توجه قرار گرفته که چراغ نخست در اصفهان روشن شد.
در سال جاری ایمیدرو اعتباری افزون بر۴۰ میلیارد ریال برای اجرای برنامه‌های توسعه سنگ‌های قیمتی اختصاص داده که اجرایی‌سازی طرح گوهرسنگ‌ها یکی از مهم‌ترین محورهای این کار است. ضمن اینکه تدوین طرح جامع گوهرسنگ ایران هم در قالب استفاده از مشاور پیش‌بینی شده بود.
سهم ۱۵۰ هزار نفری در بازار کار
آمارها حاکی از آن است که امروز میزان اشتغال در بخش گوهرسنگ‌ها بیش از۱۵۰ هزار نفر است. برآورد می‌شود که در قالب برنامه پنج‌ساله هفتم نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر در این زمینه مشغول به کار شوند.
بخش زیادی از اشتغالزایی در این بخش به‌وسیله اجرای برنامه‌هایی است که به عنوان رونق مشاغل خانگی، ایجاد کارگاه‌های کوچک، بازارچه‌های خرید و فروش تراش در استان‌ها محقق می‌شود.
دستیابی به سهم ۵/۰ درصد از ارزش بازار جهانی جواهرات در چارچوب برنامه هفتم توسعه به ارزش ۸/۳ میلیارد دلار و سهم یک درصدی تا سال ۱۴۱۰ به ارزش ۷/۹ میلیارد دلار نقشه راه این صنعت در آینده است.
مروری بر سنگ‌های نیمه‌قیمتی شناسایی شده در ایران
بررسی‌های پیشین در حوزه گوهرسنگ‌ها و مطالعات زمین‌شناسی گویای آن است که انواع عقیق و گارنت (اواروویت، گراسولا، پیروپ و دیمانتوئید، در کوهی، ترمالین، یشم، جاسپر آندروزیت، اپیدوت، آمتیست و فیروزه) در ایران وجود دارد.
همچنین برخی مطالعات گویای آن است که بیش از ۲۵۰ نوع سنگ از جمله انواع گارنت‌ها، سفایر، سنگ یاقوت، فیروزه، عقیق، انواع کوآرتز، کریزوکولا، فلوریت، تورمالین، مالاکیت، آندالوزیت و غیره در کشورمان قابل کشف هستند.
کانی تورمالین در رگه‌های پگماتیتی گرانیت‌های مشهد توده گرانیتی الوند، واقع در روستای ترکمان همدان در روستای منگاوی و همچنین کنار جاده همدان – تویسرکان دیده می‌شوند. کانی توپاز در برخی رگه‌های پگماتیتی گرانیت الوند دیده شده و آثار آن در جزیره هرمز مشاهده شده است. همچنین کانی زیرکن در برخی از آپلیت‌هایی که در توده گرانیتی الوند را در دره عباس‌آباد قطع می‌کند، دیده می‌شود. در بزمان واقع در استان سیستان و بلوچستان گرانیتی وجود دارد که دارای دانه‌های زیرکن است. توده گرانیتی زریگان در استان یزد نیز وجود دارد.
فلوریت کانسار پاچی مینا در نزدیکی سوادکوه، کانسار کمر مهدی در طبس و قهرآباد در سقز کوه لعل کان در نزدیکی کان در نزدیکی معدن سرب و روی انگوران موجود است. فیروزه در نیشابور، شهر بابک کرمان، دامغان (باغو) و مشهد (نیگنان) وجود دارد که در سطح جهان شناخته شده است. در کوهی در منطقه کوه تشتاب در جنوب خاوری خور، در حاشیه کویر محدوده کوه گبری در ۲۵ کیلومتری شرق رفسنجان و جنوب باختری ترود وجود دارد.
آمیتیست نیز در محدوده کوه گبری در ۲۵ کیلومتری شرق رفسنجان، در منطقه میانه (ترکمان چای)، در میان سنگ‌های آندزیتی کنار اتوبان تهران – قزوین رو‌به‌روی نیروگاه شهید رجایی در یک تپه بازالتی و جنوب باختری ترود موجود است. ژاسپر پیرامون کوه هموتیت در جنوب شرق ایرانشهر در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد. عقیق در منطقه شرق قائن نزدیک شاهرخت در دشتی به نام بمرود، جنوب باختری ترود، میانه البرز مرکزی، کرمان و خراسان جنوبی شناسایی شده است. ژیود در منطقه میان جاده قم- تهران، منطقه شرق قائن نزدیک شاهرخت در دشتی به نام بمرود وجود دارد.
گارنت سبز در باغ مینوی کرمان، در منطقه خلج مشهد، در شیست‌های میکادار جاده همدان – ملایر (حواشی زمان آباد)، در اسکارن‌های متورق تنگ حنا، در نیریز فارس، منطقه کوه گبری رفسنجان، کوه اهر، در اتسان زنجان، دره شاهسون ملایر، در ناحیه زند اهر، ناحیه علیای دره‌‌مرادبیگ همدان، منطقه تفت یزد، منطقه ساغند و منطقه تکاب موجود است.
بریل در میکاشیست‌های کوه سنگی مشهد، در حوالی خواجه‌مراد و در برخی پگماتیت‌های منطقه همدان وجود دارد.
کلام آخر
آمارهای پیشین در حوزه سنگ‌های تزئینی و نما به استناد اکتشاف‌های انجام‌شده دهه ۴۰ گویای ذخایر چندین میلیاردی است اما در بخش سنگ‌های نیمه‌قیمتی و قیمتی کار اکتشافی چندان وسیعی انجام نشده است. ضمن اینکه غیر از فیروزه و چند نوع سنگ دیگر، سایر کانی‌های این بخش چندان پرحجم و وسیع رخ نمی‌نماید و به شکل توده‌ای قابل شناسایی است و پس از برداشت به اتمام می‌رسد.
موضوع مهم گوهرسنگ‌ها درآمدهای ارزی و اشتغال به ویژه اشتغال خانگی است که با سرمایه‌گذاری چندمیلیونی می‌تواند برای رونق اقتصاد خانوارها نقش بسیار موثری ایفا کند.
امروز تولی‌گری ایمیدرو و نقش محوری آن می‌تواند پشتوانه مهمی برای حرکت رو به جلو در این بخش باشد، اما این مهم کافی نیست. دولت با تخصیص بودجه‌های متناسب برای تامین ماشین‌آلات روز و مورد نظر به همراه تخصیص اراضی در قالب ایجاد کارگاه‌های آموزشی، فرآوری و برنامه‌ریزی برای نمایشگاه‌های برون‌مرزی می‌تواند در این مسیر رونق بازدهی را به دنبال داشته باشد.
همچنین برنامه‌های پنج ساله توسعه اقتصادی نیازمند تعریف دقیقی در ارتباط با نقش و جایگاه گوهرسنگ‌ها در رونق اقتصادی است. انتظار می‌رود سال پایانی برنامه ششم توسعه (۱۴۰۰) نقطه آغازی برای حرکت برنامه‌ای در بخش گوهرسنگ‌ها باشد.∎